नेवारी संस्कृति टाकटुके संरक्षणमा महिला समूह

विदुर – नुवाकोट जिल्लाको त्रिशूलीका नेवार समुदायले मनाउने परम्परागत जात्रा मध्ये एक हो – टाकटुके । कृष्णाष्टमीको अवसरमा मनाईने टाकटुके जात्रा नेवार समुदायमा रहेको परम्परागत बाजा र भेषभुषाको प्रर्दशन गरिन्छ।

विदुर नगरपालिका त्रिशूलीका दुई महिला समुह नेवार समुदायको संस्कृति संरक्षणमा जुटेका छन् । आफ्नो संस्कार संस्कृति नयाँ पुस्तालाई सिकाउने तथा पुस्ता हस्तान्तरण गदै सोको जगेर्नाका लागि दक्षिणकाली महिला र बजरंगबलि महिला समुह नेवार समुदायको संस्कृतिको रुपमा धाः बाजा बजाउँदै नाचिने टाकटुके नाचलाई निरन्तता दिने अभियानमा सक्रिय भएर लागेका छन् ।

शनिबार साँघु बजार (त्रिशूली)को गणेश मन्दिरदेखि टाकटुक खेल्दै, नाच्दै सुरु हुने जात्रा स्थानीय क्षेत्र परिक्रम गरी ढुंगेमा रहेको महादेवस्थानसम्म पुग्ने गर्दछ ।

जात्रामा बालकदेखि वृद्धवृद्धासमेतको सहभागिता रहेको थियो । विदुर नगरपालिकाका प्रमुख राजन श्रेष्ठले पनि नाचमा सहभागिता जनाएका थिए । जात्रा हेर्न आएका विदुर, कोलेनी, बट्टार लगायतका अन्य स्थानका दर्शकहरुले पनि टाकटुके खेलेका थिए ।

पहिलेको तुलनामा अहिले महिलाहरुको बढी मात्रामा सहभागिता रहने र नाच्ने गरेको स्थानीय अजय शाक्यले बताए । जात्रामा पुरुषहरु जात्राको पङ्क्ति मिलाउने, बाजा बजाउने र भोजभतेर व्यवस्थापनमा लाग्ने गरेको उनले बताए ।

परापूर्वकालदेखि सुरु भएको टाकटुके नाच नेवारी लोकगीतको लयमा नाच्ने गरिएको स्थानीय नारायण श्रेष्ठले जानकारी दिए । भोटजाने कालखण्डको वर्णन समेत रहेको उक्त गीतमा घरपरिवारको सदस्य, रहनसहन र खानपानको समेतको चर्चा रहेको मार्मिक कथालाई उठान गरिएको उनले बताए ।

“टाकटुके जात्रा पहिले पुरुषवर्गले व्यवस्थापन गर्थ्यो”, दक्षिणकाली महिला समुहका सचिव शान्ति श्रेष्ठले भनिन् “केहि वर्ष स्थगन भएको नाचलाई विगत २७ वर्षदेखि दुई महिला समुहले व्यवस्थापनको साथै निरन्तरता दिदैं आईरहेकाका छौं” ।

जात्रामा राधाकृष्ण, व्यङ्ग्यात्मक र मनोरञ्जनसहित मनाउने भएतापनि जात्रालाई गाईजात्रासँग जोडेर अन्य जातीय समुदायको भेषभुषा र समुदाय पनि समावेश भइ नाच्ने गरिएको श्रेष्ठले बताईन् ।

जात्राको सम्पूर्ण व्यवस्थापन गर्ने दक्षिणकालीमा २४ जना र बजरंगबलिमा २८ जना महिला सदस्यहरु छन् । दुई समुहले स्थानीयस्तरमै आर्थिक संकलन गरी जात्रालाई आवश्यक सामाग्री र भोजको व्यवस्थापन गर्दै आईरहेको दक्षिणकाली महिला समूहका अध्यक्ष अञ्जु शाक्यले जानकारी दिईन् ।

दुई लट्ठी जुदाउँदा जुन ट्वाक्क आवाज निस्कन्छ त्यसलाई प्रेमको प्रतिफलसँग तुलना गरिएको छ । यसलाई पुरुष र नारीको मिलनपछि आनन्दको रुपमा पनि लिने गरेको पाईन्छ । बिहे गरेर चेली माईतमा आएर यस जात्रामा नाच्ने गरेको कथन छ ।

गाँठेमंगल अर्थात घण्टाकर्णको पुजाका दिनदेखि शुरु हुने यो मेला अन्तरगत टाकटुके, गाईजात्रा, रोपाई जात्रा, हात्ती नाच र कृष्ण जन्माष्टमीमा कृष्ण जन्माई कंश अर्थात लाखे मारेपछि जात्रा सकिन्छ ।